مقدمه
بقول
ایهرینگ: آئین دادرسی دشمن قسم خورده خودکامگی و خواهر توامان آزاری است.
اگر حقوق ماهوی تایید کننده و گاهی تعیین کننده حقوق فردی و اجتماعی است
آئین دادرسی بالخصوص آئین دادرسی کیفری تضمین کننده این حقوق است تا آنجا
که گفته اند: «چنانچه به کشوری ناشناخته گام نهید و مشتاق آگاهی از حقوق و
آزادی های فردی و ارزش و اعتباری که جامعه برای آن قائل است باشید کافی است
به قانون آئین دادرسی کیفری آن کشور مراجعه کنید.[1]
اجتماعات
پس از گذراندن دوران مختلف دادرسی کیفری از گذشته تاریک و خفقان زده تا
تحولات امروز تبعا محو دادگستری خصوصی و مرگ دادرسی تفتیشی فهمیدند که باید
در قبال جرم و پدیده مجرمانه و مجرم و مسئولیت وی بی تفاوت نمانند.
بالخصوص وقتی مجرم جنایتی مرتکب می شود اولین سوال ناظران و خردمندان جامعه
این است که چرا این جنایت متحقق گردید؟ مرتکب چه شخصیتی دارد؟ چه آزار
جسمی و روحی وی را بزهکار گردانید؟ آیا مجازات با اعمال شاقه مفید حال
اوست؟ جنایت دیده و اطرافیان او چگونه التیام درد یابند؟ چگونه از جامعه
صدمه دیده درمان درد گردد؟ چقدر اجتماع در تحقق بزه تقصیر دارد؟ دسته ای
نیز از همان ابتدا بدون هیچ شکل هزم اندیشی و تعمق، مرتکب را مستحق مجازات
با بدترین شکل می دانند. با علم به اینکه امر قضا و حقوق کیفری توام با
پیچیدگی ها و تخصص محوری است، باز هم جامعه خود را در قبال مجرم و پدیده
مجرمانه صاحب حق می داند. می خواهد با نشان دادن واکنشی نزدیک به عدالت
جزای عمل مجرم را به واسطه مجازات و اقدام تامینی و تربیتی شایسته بدهد.
لذا در مقام توسعه دادرسی اتهامی و مختلط و اجرای هر چه قوی تر اصل علنی
بودن محاکمات و در معیت آن حضور هیات منصفه حداقل در محاکم جنایی و غالبا
در محاکم مطبوعاتی و سیاسی در مشورت و نظر دادن به دادرس بدین وسیله در
اعلام بی‌گناهی یا گناهکاری متهم سهیم می شوند.
در
حقوق کیفری اسلام نیز ارباب شرع خود را از مشورت بی نیاز نمی داند کما
اینکه خداوند رحمان رسولش را که صاحب خلق عظیم و حائز صفات فرزانگی و اسوه
حسنه برای اجتماع گذشته و امروز و آینده است از مشورت در کلیه امور به ویژه
حاکمیت که سازمان قضا و قضاوت، مصداق بارز و پر اهمیت حاکمیت شرعی و حرم
امن عدالت است بی نیاز ندید؛ در ادامه حضرات معصومین (ع) این سنت را به شکل
گفتار، کردار و رفتار مستقیما یا با واسطه تا زمان حلول فاجعه غیبت کبری
امام عصر (ع) منتقل کردند و تا قرن هفتم هجری همزمان با انقراض خلافت تاریک
عباسسیان از ابتدای حضور امویان دوران سیاه و خفقان زده دادرسی تفتیشی
نمایان بود. مضافا وقوع بدعتهای فراوان و ظلم و ستمهای بی شمار حکام وقت، و
اهمیت و منزلت قضاوت و قاضی و جایگاه رفیع وی در حاکمیت شرعی، علت حدوث
آرایی در فقه گردید که تا امروز بحث وحدت یا تعدد قاضی و نیاز حاکم محکمه
به مشاورت طلبی از ارباب فن ضمنا مخطئه بودن قاضی شیعی و مستحباتی که برای
رفتار و کردار قضات وفق روایات در نظر داشتند جایگاه عمیق اصل عدم و اصل
برائت و اصل علنی بودن محاکمات در شرع به ویژه به دلیل مشکلات اخلاقی
وایمانی جامعه و نگرانی ذهنی و روحی قضات در زمان غیبت و توسعه بیش از پیش
علوم انسانی و ترقی آگاهی مردم و عدم حضور عارفانه ولی امر (ع) تصور وجود
رد پای صاحبنظرانی که با هیات منصفه عادله و آگاه موافقند را تقویت می
نماید.
البته تنوع عقیده و
وقوع جرایم نوین و مخالف نظم عمومی در بلاد اسلامی، قاعد «التعزیر مایراه
الحاکم» به قاضی شرع اجازه می دهد که وفق موازین شرعی و اجتماعی و اخلاقی و
منصفانه مجازات مناسب برای مجرم در نظر آورد از آنجا که معنای این قاعده
قرار دادن تعزیر به صلاحدید حاکم شرع است، قاضی شرع نمی تواند در اعمال
تعزیر صلاحدیدی دچار لغزش و خطای علمی و احتمالا استبداد قضایی گردد. لذا
باید در زمان غیبت این قاعده با احتیاط و تسامح بیشتری تفسیر شود ضمن آنکه
قضات ماذون فعلی اغلب اجتهادی ندارند و حاکم شرع به معنای واقعی نمی باشند.
هم چنین اصل قانونی بودن جرم و مجازات با این قاعده تعارض آشکار دارد. مع
الوصف به فرض وجود و حکومت این قاعده جهت ایجاد تعادل و تعامل اجتماع با
دستگاه قضایی کیفری و جلوگیری از خود رایی و استبداد احتمالی برخی قضاوت
لااقل در محاکم کیفری جنایی در معیت قاضی شرع هیات منصفه را که جملگی
نمایندگان خردمند و هزم اندیش جامعه اند ببینیم. کما اینکه پذیرش هیات
منصفه در محاکم مطبوعاتی و سیاسی حاضر در دادگاه کیفری استان که برگرفته از
نظام رومی- ژرمنی است همچنین در دادگاه ویژه روحانیت جای شکر باقی است که
این بدبینی احتمالی اصحاب شرع تا حد زیادی فروکش کرده. البته باید پذیرفت
که قانون مجازات اسلامی بالخصوص بخش حدود که حاوی تشریفات خاص رسیدگی و
دلایل ویژه جهت اثبات حدود و کیفیت و نوع خاص مجازات است به سختی حضور هیات
منصفه مذکور را توجیه می کند چرا که موافقین اجرای حدود جزایی در زمان
غیبت ولی امر و حتی الامکان در اثبات و اجرای حدود شرعی احتیاط می کند باری
ایشان در صورت اثبات بدون هیچ کم و کاست قائل به اجرا هستند و مسامحه و
سهل گیری را روا نمی شمارند. اینجاست که به هیچ وجه حاضر نیستند پس از
اثبات و جمع شرایط از اجرای آن سر باز زنند طبیعتا در شکل رسیدگی تعارض
آشکار هیات منصفه با حدود الهی را می بینیم ولی به فرض پذیرش نظر مخالفان
اجرا در زمان غیبت امام و پذیرش قانون مجازات عمومی و صرفا مجازات های
بازدارنده و تعریزی یا به طور مأنوس تقسیم بندی جرایم به خلاف جنحه و
جنایت، حضور هیات منصفه را سهل‌تر می نماید.
این تحقیق که «ضرورت ایجاد هیات منصفه در برخی محاکم کیفری نام دارد حاوی این اهداف و سوالها است:
چرا حقوق کشور ما با حفظ واقعیت های شرعی نقش اجتماع در خصوص جرم و پدیده مجرمانه کم رنگ بداند؟چرا
باید بر این عقیده بود که اگر فقه صراحتا یا ضمناً در خصوص سیستم های
کیفری روز و هیات منصفه نظری نداده به معنای مخالفت آن رویه ها و هیات
منصفه با شرع انور است؟چرا این عقیده وجود دارد که قاضی با حضور هیات منصفه کم شان یا بی شان یا صرفا یک داور قلمداد شود و از آن ابهت و اقتدار خارج گردد؟چرا
نباید بر این عقیده باشیم اگر قرار است حاکمیت مقبولیت و جمهوریت یابد و
مردم سالار باشد دستگاه قضایی آن به طریق اولی مردمی باشد بالخصوص چرا
محاکم کیفری مهم با منصفین جامعه مشورت نکند؟
قبل از این که
شروع به گردآوری و نوشتن این تحقیق نمایم بر این خیال بودم به راحتی بتوان
جایی برای حضور هیات منصفه در محاکم کیفری ایران بالخصوص جنایی ، نظامی،
روحانیت و اطفال متصور بود باری در اثنای مصاحبات و مطالعاتم دریافتم این
نهاد بسیار پرمطلب و اختلافی است و با یک تحقیق کم حجم و خلاصه نمی توان به
هدف رسید مضافا بر اینکه در مدت گردآوری به این واقعیت ها رسیدم:
از
آنجا که نگاه محتاطانه و حتی روانشناختی جرمشناسان و حقوقدانان کیفری بر
آن سواست که اطفال و نوجوانان بزهکار نظر به وضعیت خاص و متفاوتشان با سایر
بزهکاران نباید در محاکم علنی و طبق عمدمات قانون آئین دادرسی کیفری مورد
قضاوت قرار گیرند بلکه می طلبد در فضایی غیر علنی و حتی الامکان غیرقضایی
با آئین رسیدگی خاص با تصدی قاضی نه صرفا حقوقدان بلکه دارای یک شخصیت و
جایگاه اخلاقی و تاثیرگذاری خاص، و نهایتا مجازات این بزهکاران توام با وعظ
و تادیب در مکان مخصوص و کانون آموزشی و پرورشی ویژه با رویکردی کاملا
دوستانه محقق گردد. لذا محاکمه ایشان نزد اعضای هیات منصفه و علنی شدن تخلف
ایشان و احتمالا حجل شدن یا بیم تجری این بزهکاران، منطقی نمی نماید.
:: برچسب‌ها:
پایان نامه ,
ضرورت ,
ایجاد ,
هیأت ,
منصفه ,
در ,
برخی ,
محاکم ,
کیفری ,
:: بازدید از این مطلب : 148
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
